11 Aralık 2011 Pazar

Yıldırımdan korunma dört ayrı şekilde yapılmaktadır.


1. Franklın çubuk paratoneri ile korunma; Bu tür korunma sisteminde aşağıdaki malzemeler 
    kullanılmaktadır.

·         Yakalama çubuğu,
·         İniş iletkeni,
·         Topraklama tesisatı,

2. Faraday kafesi ile koruma; Bu tür koruma sisteminde de Franklın çubuk sistemindeki gibi sistemler 
    kullanılmaktadır.

3. Radyoaktif paratoner ile korunma;

·         Radyoaktif paratoner ünitesi,
·         Radyoaktif paratoner iniş iletkeni,
·         Radyoaktif paratoner topraklama tesisatı, sistemleri kullanılmaktadır.

4. Yıldırımın düşmesini engellemek.

Franklın çubuklu paratonerle koruma;

Bu tür korumada sivri ucun oluşturduğu yakalama metodu kullanılır. Sivri uç, iniş iletkeni ile topraklama levhasına en kısa ve düz olarak indirerek irtibatlandırır.
Franklın yakalama ucu; Çelik uçlu krom nikel kaplı ve pirinç üstü krom nikel kaplı olarak üretilmektedir. Zamanla havadaki atmosferik olaylardan etkilenmemesi için bunlardan pirinç olanı tercih edilmelidir. Franklın çubukları 20,40,50,60cm lik boylarda üretilmektedirler.

İniş iletkeni; Radyoaktif paratoner ve Franklın çubuklu paratonerlerde iniş iletkenleri aynıdır. Yıldırımın oluşturduğu yüksek amperli (200 000 A)akımın akması halinde iletken teline herhangi bir zarara uğramaması gerekmektedir. İniş iletkeni ile paratonerle topraklama arasını kısa yoldan birbirine irtibatlandırmak gerekmektedir. İniş iletkenleri 50mm2 som bakır ve döşeneceği zeminden 5cm açıkta olacak şekilde olmalıdır. Bakır iletkende ek yapmak gerekirse ekleri gümüş veya termo kaynağı ile yapmak gerekmektedir. İniş iletkeni mümkün olduğu kadar en kısa yoldan ve 90 dereceden büyük kavislerin olmamasına dikkat edilerek çekilmektedir. Ayrıca bir metre mesafe içinde iki veya daha fazla köşelerin olmamasına dikkat edilmelidir.

Topraklama tesisatı; Franklın çubuklu paratoner. Faraday kafesli koruma ve radyoaktif paratoner de topraklama tesisatı aynı kullanılmaktadır. Topraklama tesisatı çubuk veya düz levha bakırdan yapılmaktadır. Topraklama direnci maksimum 5 ohm olmalıdır. Topraklama direnci 5 ohmdan büyük olursa sisteme topraklama çubuğu veya levhası eklenerek direncin limitler içinde olması sağlanır. Topraklama çubukları veya levhalarının gömüleceği toprağın dünyanın toprağı ile bağlantısı olması gerekmektedir. İniş iletkeni topraklama çubuklarına gümüş kaynağı ile yapılmalıdır. Ayrıca çubuk sayısı birden fazla ise çubuklar arasındaki mesafelerin 5m den daha az olmamasına ve aradaki bağlantı iletkeninin 50mm2 saf bakırdan olmasına dikkat edilmelidir.

Bu koruma tipi radyoaktif paratonerlerden önce kullanılmakta ise de yüksek yerlerdeki istasyon veya yerleşim yerlerinde radyoaktif paratonerle birlikte kullanılmaktadır. Faraday kafesli korumda istasyon binasının çatısının üzerine ve istasyonun kulesine muhtelif aralıklarla franklın çubukları cerleştirilerek iniş iletkenleri ile topraklama çubuklarına irtibatlandırılır. Şekil 1 de görüldüğü gibi.

Yakalama uçları; Yakalama uçları olarak franklın çubukları kullanılmaktadır. Binanın çatısına bu 
çubuklar dik olarak çatıyı kaplayacak şekilde aralıklarla dik olarak yerleştirilir ve topraklama  iletkenleri ile birbirlerine irtibatlandırılırlar.

İniş tesisatı; Dik olarak binanın çatısına yerleştirilen franklın çubukları 50mm2 lik saf bakırla ve tüm 
binayı kafes gibi saracak şekilde üstten, yanlardan ve toprak altından saracak şekilde tesis edilmelidir. Bakır iletkenler kroşelerle döşenmeli ve hiçbir noktadan binaya değmemelidir.

k1.jpg (11034 bytes)

Radyoaktif paratoner ile korunma franklın çubuklu korunmayaenzemektedir. Aradaki tek farkı yakalama ucu olarak radyoaktif malzemeden yapılmış paratoner ünitesi kullanılmaktadır. Bununda yıldırımı yakalama yeteneği daha fazladır.

Radyoaktif paratoner ünitesi; Radyoaktif paratonerdeki amaç fırtınalı havalarda bulutlarda biriken elektrik yüklerinin insanlara, tesislere ve yapılara zarar vermeden olabilecek yüksek gerilimleri oluşturulan iyonize kanallarla toprağa vermektir.
Radyoaktif paratonerler sivri bir ucun yaydığı iyonlara ek olarak radyoaktif maddenin oluşturduğu yüksek iyonlar sayesinde iyonize kanallar oluşturmaktadır. Yakalama ucunun toz ve yabancı maddeleri üzerinde bulundurmaması ve paratonerin alt kısımlarına iyon yaymaması istenmektedir.

Radyoaktif paratoner koruma yapacağı alanın en yüksek ve orta yerine konmalıdır. Ayrıca en yüksek 
noktadan 1.5m yükseğe tesis edilmelidir. Topraklama kazıklarının birbirine olan mesafeleri boylarının 
1.5 katından daha küçük olmamalıdır çünkü çubuklar boyları kadar küresel bir alanda toprağa deşarj 
yapmaktadırlar.

k2.jpg (10140 bytes)

Yıldırımın düşmesini engellemek; Geleneksel yıldırımdan korunma metotlarının yeterli olmadığı TV ve radyo verici tesislerinde daha kompleks bir koruma gerekmektedir. Özellikle yüksek yapıların ve kulelerin yıldırımı daha çok çektiği düşünüldüğünde ,bu tür bina ve kuleler normalde düşmeyecek olan yıldırımları tetikleyerek düşmesine neden olurlar. Dağlık bölgelerdeki kuleler ve binalar yıldırımı daha fazla çekerler. Yıldırım bulutlardaki yüksek potansiyellin toprağa boşalması işlemidir. Bu işlemin yavaş, yavaş ve sürekli olarak yapılması halinde bulutlardaki potansiyel azalacağından o bölgeye yıldırımın düşmesi engellenmiş olacaktır.


Reaktif Güç Kompanzasyonu (III) Harmonik Filtreli

Otomatik Kompanzasyon Sistemleri

Güç Kompanzasyonu ikinci bölümde harmonik oluşumu ve etkilerini özet şeklinde ifade etmiş ve bu zararlı
etkilerinden korunmanın, filtre bobinleri (harmonik reaktör) ile mümkün olduğunu belirtmiş idik.Harmonik olgusu şebeke frekansı olan 50 hz değerinin belirli yüzdeler şeklinde etkiyerek frekansın yükselmesi olduğu en basit şekli ile ifadesidir.Bu olumsuz etki kondansatör güç devresine seri olarak bağlanan self bobinleri ile mümkün olduğunca 50 hz temel frekans değerine çekilerek ortadan kaldırılabilir. Her harmonik mertebesi ve genlik değeri için ayrı ayrı bobin değerleri hesaplanarak uygulanabilir.  Ancak günümüzde standardize edilmiş seri reaktörler üretilmekte ve başarılı sonuçlar alınabilmektedir.

Genel olarak ;

%14 reaktör oranı - %8 THD V oranı için    fr = 134 Hz
% 7 reaktör oranı - %8 THD V oranı için     fr = 189 Hz
%5,67 reaktör oranı - %8 THD V oranı için fr = 210 Hz
değerlerinde çeşitli markalarda ürün temin etmek mümkündür. Filtre-reaktör kullanımında dikkat edilmesi gereken durumlar Filtreli kompanzasyon sistemi dizayn ederken bazı önemli özellik ve farklılıkları dikkate almak gerekir.

Bunlar;
1-Isı üreten devre elemanları olduklarından mutlaka pano hücreleri çok iyi şekilde havalandırılmalı.
2-Panoların bulunduğu oda ortam ısısı gerekli görülür ise klimatize edilerek soğutulmalı.
3-Seri bobin sekonder çıkışları uygulanan fazarası gerilimin %8-%10 seviyesinde artışa neden olduğundan
(400V için yaklaşık 430-440V) devrede kullanılacak kondansatörler 400V yerine en az 440, 460, 480, 525V anma değerli seçilmelidir).
4-Kondansatörler uzun ömürlü, kolay soğuyabilen ağır sanayi tipi olarak tercih edilmelidir.
5-Pano hücrelerine termostat kumandalı cebri soğutma uygulanmalıdır.
6-Termistör korumalı filtre tercih edilmesi de aşırı ısınmalara karşı sistemi devre dışı bırakarak korumaya yardımcı olmaktadır.

Bilinmelidir ki, önceki sayılarımızda olduğu gibi kompanzasyon uygulamaları, harmonik ve filtre sistemleri
ile ileride değineceğimiz tristör kontrollü sistemler de dahil olmak üzere bu sınırlı alanda detaylı olarak değerlendirilemez. Burada anlaşılır özetler halinde ilerlemek durumundayız. Sonraki sayımızda monofaze kompanzasyonun gerekli olduğu işletmeler ve uygulama özellikleri hakkında bir çalışma yapacağımızı belirtir esenlikler dilerim.

Yazı: http://www.elsaelektrik.com.tr alınmıştır.

7 Aralık 2011 Çarşamba

R S T Faz İsimleri Nereden Geliyor?

Bilindiği üzere üç fazlı alternatif akım sistemlerinde faz isimleri R, S, T olarak adlandırılmaktadır. Bu makalede bu isimlerin nereden geldiği anlatılmaya çalışılmıştır. Alternatif akım ve EMK’leri gösteren vektör veya eğrilerin başlangıç eksenine (x ekseni veya referans ekseni) göre bulundukları duruma faz denir. Üç çeşit faz vardır. Bunlar sıfır faz, ileri faz ve geri fazdır.

 Faz Tanımı: 
Alternatif akım ve EMK’leri gösteren vektör veya eğrilerin başlangıç  eksenine (x ekseni veya referans ekseni) göre bulundukları duruma faz denir. Üç çeşit faz vardır. Bunlar sıfır faz, ileri faz ve geri fazdır.
Elektrikte faz adlandırmalarında kullandığımız R, S, T harfleri  acaba gerçekten birşeylerin kısaltması mı, yoksa sadece rastgele seçilmiş harfler midir? İşte size bu konuda ulaştığım bazı bilgiler.
1.yaklaşım :  R S T fazlarının kaynağı İngilizce adlandırılmalarından gelir.
Öncelikle 3 fazı birbirine göre değerlendirebilmek için Referans alınacak bir faza gereksinim vardır. Yani (Reference Phase), buna göre ikinci sırada olan faza ikinci (Second Phase) ve son olarak üçüncü faza da üçüncü (Third Phase) faz denir.
- (R)eference (Referans)
- (S)econd (İkinci)
- (T)hird (Üçüncü)
2.yaklaşım : Diğer bir açıklama da  ‘S’: second (ikinci), ‘T’: third (üçüncü) kelimelerinin kısaltmaları olarak alınmıştır. ‘R’ harfi için ise ‘first’ (birinci) anlamına gelen kelimenin ‘r’ harfi kullanılmıştır. Bunun nedeni ise ‘f’ harfinin ‘function’ / fonksiyon kelimesini çağrıştırması dolayısıyla  (ayrıca jumper isimleri, haberleşmede gürültü hesaplamaları vs de f harfi yaygın olarak kullanılmakta)  karmaşaya neden olabileceği düşünülmüştür.
3.yaklaşım : İngiliz alfabesinin son 9 harfi baz alınarak;  fazlarda doğrudan  R S T,   motor/cihaz  giriş uçları U V W, motor çıkış uçları X Y Z olarak kabul edilmiştir.

Neden Reaktif Ceza Ödüyorum

ImageTEDAŞ 2000 yılında tüketicilerinden, sistemlerindeki reaktif enerjinin aktif enerjiye oranı yükseltilmesini ve böylece sistemlerde gereken reaktif enerjinin şebekeden gelmesi yerine kondansatör tesisleriyle tüketicilere en yakın noktadan sisteme bağlanmasını istedi. Kısaca 17 Şubat 2000 tarihinde resmi gazetede yayımlanan tebliğ ile Cosj değerini Mart 2001 tarihinden itibaren, endüktifte 0.95’e, kapasitifte de 0.98 arasındaki bölgede tutma zorunluluğu getirildi. Bu da çok açık olarak tüketici tarafında daha fazla kapasitenin devreye sokulması anlamını taşımaktaydı. 




(1 Ocak 2008 den itibaren de reaktif/aktif oranının %20 yi aşmamasını istemekte. Böylece reaktif enerji hatlardan gelmeyecek; reaktif akımlar dolayısıyla hatlarda oluşan kayıplar azalacaktır. )Daha fazla kondansatör bataryasının devreye sokulması ile harmoniklerin etkisi sistemlerimizde artmaya başladı. Birçok tüketici de harmoniklerin zararlı etkisini sitemlerinde görmeye başladı. Kondansatör bataryaları harmonik etkileri hem artıran hem de zararlarından ilk etkilenen şebeke elemanıdır diyebiliriz. Bu dönemde harmoniklere gerekli önlemleri almayan bazı işletmelerde kompanzasyon sistemlerinde yangın bile çıktığı görülmüştür.

Harmonik Kaynaklı Reaktif Güç Bedeli

Enerji dağıtım sistemlerinde temel şebeke frekansındaki akım ile gerilim arasındaki faz farkını işaret eden büyüklüğe “cos Q” - (Cos fi) denir ve bu değer bir endüstriyel hattın enerji aldığı üreticiye ödeyeceği reaktif güç bedelini belirler .

Döner telli konvansiyonel elektrik sayaçları ile faturalandırma yapan sistemlerde durum yukarıda bahsedildiği gibidir. Ancak son yıllarda kanunla da zorunlu olan dijital sayaçlara geçilmesi ile bu durum farklılık göstermiştir. Zira dijital sayaçlarda güç faktörü ile bilinen yukarıdaki değerin hesaplanması için sadece temel şebeke frekansındaki akım ve gerilim arasındaki açıya bakılmaz; harmonik denilen diğer frekanslardaki akım ve gerilimin etkisi de göz önüne alınır. Buna “Power Factor”/ “Güç Faktoru” denir.

Kısaca güç faktoru, “cosQ” değerinden farklı olarak, harmonikler dahil olan akım ile harmonikler dahil olan gerilim arasındaki faz farkıdır. Bu iki değer arasında harmonikli ortamlarda aşağıdaki formül kadar bir fark oluşur.

PF = m . cosQ (1)

m =√( 1 / 1 + ( THD(I) )²) (2)

Örnek olarak ile dijital sayaç kullanan ve şebekesinde THD(I) =%30 seviyelerinde harmonik akımı olan bir tüketici cos ø = 0,96 değerine sahipken;

m =√(1 / 1 + (0,3)²) =√0.917=0.9576

PF = 0,9576 . 0.96 = 0,92 değerinde bir güç faktörüne sahip olacaktır.
Image 

Bunun temel sonucu olarak döner telli bir sayaçtan dijital sayaca geçmesi ile aynı yük ve kondansatör sistemi ile daha önce ödemediği reaktif güç bedelini ceza olarak ödeyecektir.

Harmonik problemini kompanzasyon sistemi ve ihtiyacı ile paralel olarak düşünmemiz gerekiyor. Doğru kompanzasyon sistemi nedir? Bu kompanzasyon sistemi mevcut harmonikleri artırır mı, tehlikeli seviyeye getirir mi? Eğer getirirse ne tür bir filtrasyonla ya da uygulamayla devreye girmesi konusunda detay bir çalışma yapmak gerekiyor?

Özellikle endüstriyel tesislerde veya enerji tüketiminin çok yoğun olduğu ticari binalarda ilk kurulumda enerjinin izlenmesine yönelik sistemler mevcut olursa bu konuların tespiti ve çözümü için karar vermek daha kolay oluyor.

Fazla sürücü barındıran endüstriyel tesislerde harmonik rezonans şartlarının oluşması ihtimali daha yüksektir. Harmonik, lineer olmayan yüklerin oluşturduğu bir etki. Fakat kompanzasyon tesisi de bunu azdıran bir faktör. Yani nominal akımı 140 Amper olan 100 kVAr’lık bir kondansatör bataryası harmonikli bir ortamda çalışıyorsa bunun nominal akımı yaklaşık 200-250 Amperlere çıkabiliyor.Kompanzasyondan kaynaklanan rezonanslarda filtre kullanımı ve kondansatörlerin yüksek voltlarda seçiminde bazı riskler söz konusudur. Örneğin 50 kVAr’lık bir filtreye 25 kVAr’lık bir kondansatör bağlandığı vakit o kademe rezonansa gireceğinden yanma tehlikesi vardır. Dolayısıyla çözümün uzman firmalar tarafından yapılması gerekir. Aksi takdirde yüksek harmonikler filtre edilmek istenirken kompanzasyon panelinin kül olduğu bir durumla karşılaşma riski ortaya çıkar.

TRAFO

Transformatör, iki veya daha fazla elektrik devresini elektromanyetik indüksiyonla birbirine bağlayan bir elektrik aletidir. Bir elektrik devresinden diğer elektrik devresine enerjiyi elektromanyetik alan aracılığıyla nakleder. En basit halde, birbirine yakın konan iki sargıdan ibarettir. Eğer bu iki sargı ince demir levhaların üzerine sarılmışsa buna demir çekirdekli transformatör denir. Eğer demirsiz plastik tüp gibi bir çekirdeğe sarılmışsa buna hava çekirdekli transformatör denir. Sargılardan birine voltaj uygulanırsa, diğerinde de bir voltaj meydana gelir. Voltajın tatbik edilmesiyle ortaya çıkan akım, sargı etrafında bir manyetik alan doğurur. Bu alan, yakına konan diğer sargıda bir voltaj ortaya çıkarır. Ancak, manyetik alanın daima değişerek çıkış sargısındaki voltajı devam ettirmesi gerekir. Birinci bobine tatbik edilen voltaj sabit olursa, diğer bobinde herhangi bir voltaj meydana gelmez. Ancak doğru akım sürekli olarak kapatılır ve açılırsa manyetik alan değişerek bir çıkış meydana gelir. Otomobillerde bulunan radyo alıcısındaki vakum tüp bu prensiple çalışır.

Eğer her iki sargı tek bir demir çekirdeğe konur ve voltaj tatbik edilirse, demir çekirdek manyetize olur. Demir, uygun manyetik özelliklerinden dolayı tercih edilir. Bu suretle manyetik alan konsantra olmuş olur. Bu sebeple çok az bir enerji kaybedilmiş olur. Verim % 97-99,9 arasındadır. Eğer çıkış sargısı, giriş sargılarından daha fazla ise çıkış voltajı büyüyecektir. Akım şiddetiyse, bu oranın tersiyle değişir. Transformatörle voltajı yükseltmek mümkün olduğu gibi, düşürmek de mümkündür. Transformatörün gücü manyetik alanın değişimine bağlı olduğundan, bu alan demir çekirdeği ısıtır. Bu sebepten demir çekirdekli transformatörler, genellikle 60 hertz'lik, düşük frekanslarda kullanılır. Demir çekirdeğin tek döküm olarak değil, ince levhalar şeklinde yapılması fazla ısınmayı önlemek içindir. Bu sebepten dolayı, radyo frekanslarında çalışan transformatörler hava çekirdeklidir.

Genel olarak transformatörler bir elektrik devresinde voltaj veya akımı indirmek veya yükseltmek için kullanılır. Elektronikteyse esas olarak farklı devrelerdeki yükselticileri birleştirmek, doğru akım dalgalarını daha yüksek bir değerdeki alternatif akıma çevirmek ve sadece belirli frekansları iletmek için kullanılır. İzolasyon amacıyla ve bazan da sığaçlar ve dirençlerle beraber kullanılır. Elektrik akım iletiminde, esas olarak voltajı yükseltmek veya düşürmek için kullanılır. Ölçü aletlerinde özel transformatörler kullanılır.

Esas olarak tranfsormatörler, elektromanyetik indüksiyonla enerjiyi bir devreden diğer devreye geçirirler. Voltajı değiştirmek, özellikle elektrik enerjisinin, elde edildiği yerden uzaklara nakledilmesinde gerekli olur. Gerilimi, mesela 230.000 volt veya daha fazlaya yükselterek iletim sırasında gerekli olan kabloların ağırlığı oldukça azaltılır. Böylece, gerekli olan kuleler ve diğer alt yapılarda da ekonomi sağlanır.
Yüksek güçlü transformatörler kullanım sırasında ısındıklarından yağlı soğutma düzenekleri ile soğutulurlar. Bu tür transformatörler, Buchholz rölesi adı verilen güvenlik donanımları yardımı ile aşırı ısınmanın zararlı etkilere karşı korunurlar.



Kaynak: http://www.msxlabs.org/forum/soru-cevap/217966-trafo-nedir.html#ixzz1fpuudDVK

1 Aralık 2011 Perşembe

Enerji odası ve Kablo bacası

Bu ayki yazımızda Enerji odası ve Kablo bacası (Kablo Şaftı) hazırlama kriterleri konusunda bilgiler vermeye çalışacağız. Tedaş Haziran 2005 Yönetmeliği çerçevesinde Enerji odası ve Kablo bacası aşağıda ki şekilde düzenlenir.

I. KABLO  BACASI (KABLO ŞAFTI)

1- Toplam (bodrum ve zemin katlar dahil) en az 4 katlı veya en az 10 adet kolon hattı olan her türlü yapılarda kablo bacası oluşturulacaktır. Tesis sahibinin istemesi durumunda bu şartların altındaki yapılara da kablo bacası uygulanabilir.
2- Kablo bacası ve enerji odasının yeri, mimari projesi hazırlanırken mimar ve elektrik proje müellifleri tarafından müşterek çalışma ile belirlenecek ve mimari projesinde gösterilecektir.
3- Kablo bacası ile enerji odası mümkün mertebe aynı hizada olacaktır.
4- Kablo bacasının yeri, kablo bacasından geçen kolon hatlarının daire içlerindeki dağıtım tablolarına rahatlıkla irtibatı yapılabilecek, nemsiz, tozsuz, rutubetsiz, zararlı ısınma ve hava değişiklikleri ile sarsıntı olmayan, can ve mal güvenliği açısından güvenli, işletme ilgililerinin tüketiciye haber vermeden istedikleri zaman kontrol edebilecekleri ve merdiven boşluğuna açılan ortak kullanım alanları içerisinde olacaktır. Bu şartları sağlaması kaydıyla  merdiven boşluğuna açılan ortak kullanım alanları içerisindeki aydınlatma boşlukları da kablo bacası olarak kullanılabilir.
5- Yapının en alt kat tavanından en üst kat tavanına kadar kablo bacası yapılacaktır. Kablo bacasının üzeri ve toz, yağmur, su, fare vb. kablo bacasına sızabilecek tüm açıklıklar uygun malzeme ile kapatılacaktır.       
6- Kablo bacası boyunca her kata, kat zemininden en az 20 cm. yükseklikten itibaren kablo bacasına rahat müdahale edilebilecek yeterli genişlik ve yükseklikte kapı yapılacaktır. Kablo bacası içerisinde hava sirkülasyonunun rahat sağlanabilmesi için kapıların üzerinde uygun büyüklükte filtreli havalandırma panjuru bulunacaktır. Kablo bacası kapılarında anahtarı yöneticide olacak anahtarlı uygun kilit sistemi kullanılacaktır.
7- Kablolar, kablo merdiveni gibi uygun kablo taşıma sistemlerine kablo bağı veya kablo kroşeleri ile bağlanarak kablo bacasından geçirilecektir(Şekil 1).
8- Kablo bacasının en ve derinlik ölçüleri, kablo merdiveninin kablo bacasına yerleştirilme şekline göre değişmektedir. Aşağıda verilen kablo bacasının en ve derinlik ölçüleri kablo bacası boyunca her seviyede sağlanması gereken asgari net değerlerdir.
9- Kablo merdiveni kablo bacasının arka duvarına tek parça halinde monte edilirse kablo bacasının derinliği en az 20 cm., eni ise kablo merdiveni eninden en az 10 cm. fazla ve en az 50 cm. olacaktır.
10- Ancak mimari projede bu uzunlukta kablo bacası eni oluşturulamıyorsa veya istenilirse, kablo merdiveni kablo bacasının arka ve yan duvarlarına parçalar halinde de monte edilebilir. Kablo merdiveninin monte edildiği duvar, kablo merdiveni en uzunluğundan en az 10 cm. daha fazla olacaktır. Bu durumda;

II.  ELEKTRİK SAYAÇ PANOSU

1- Elektrik sayaçları projeye uygun olarak yapının ortak kullanım alanı içerisinde, nemsiz, tozsuz, rutubetsiz, zararlı ısınma ve hava değişiklikleri ile sarsıntı olmayan, can ve mal güvenliği açısından güvenli ve İşletme ilgililerinin tüketiciye haber vermeden istedikleri zaman kontrol edebilecekleri yerde olacaktır.
2-En az 10 adet abonesi olan yapılardaki tüm sayaçlar Dolap tipi sayaç panosu içerisinde enerji odasına konulacaktır.   

III.   ENERJİ ODASI (SAYAÇ PANO ODASI)

1- En az 10 adet elektrik abonesi olan yapılardaki tüm sayaçlar Dolap tipi sayaç panosu içerisinde enerji odasına konulacaktır. Ayrıca 100 kW ve üzeri kurulu gücü olan endüstriyel yapılar, sağlık, eğitim ve kültür yapıları, otel, alışveriş merkezi vb. yapılarda kat ve bağımsız bölüm şartı aranmaksızın enerji odası oluşturulacaktır.
2- Yapıdaki elektrik sayaçlarını tek bir enerji odasında toplamak mümkün değilse veya istenilirse yapıda birden fazla enerji odası oluşturulabilir.
3-- Enerji odası; yapının ortak kullanım alanı içerisinde, nemsiz, tozsuz, rutubetsiz, zararlı ısınma ve hava değişiklikleri ile sarsıntı olmayan, can ve mal güvenliği açısından güvenli ve İşletme ilgililerinin tüketiciye haber vermeden istedikleri zaman kontrol edebilecekleri yerde olacaktır.
4- Enerji odası giriş katta olacaktır. Ancak enerji odası ile kablo bacası aynı hizada olması ve işletmenin uygun görmesi kaydıyla enerji odası 1. bodrum katta(giriş katın bir alt katında) veya 1. katta(giriş katın bir üst katında) olabilir. İşletmece uygun görülmesi durumunda, çok katlı yapılarda ek enerji odaları üst katlarda da olabilecektir.
5- Panoyu muhtemel su baskınları vb. afetlere karşı koruyabilmek için aşağıdaki hususlar dahil gerekli tedbirler alınacaktır:
i) Enerji odasının zemin kotu, katındaki diğer mahallerin zemin kotundan düşük olamaz.
ii) Enerji odasının zemininde su tahliyesi için dışarıya doğru yeterli derecede eğim verilecektir.
iii) Enerji odası içerisinde ve dışarısında uygun yerlere en az birer adet su tahliye süzgeçleri konulacaktır.
iv) Enerji odasının tabanına 20 cm. yüksekliğinde pano kaidesi yapılacaktır.
v) Enerji odası bodrum katta ise, enerji odasına konulacak sayaç panosunun kat zemininden en az50 cm. yüksekliğe kadarki bölümü boş bırakılacaktır.
vi) Enerji odası bodrum katta veya enerji odaları farklı katlarda ise, giriş katta uygun bir yere yapı bağlantı kutusu konulacak, Enerji odası giriş katta ise giriş katta uygun bir yere yapı bağlantı kutusu ve/veya açtırma bobin butonu konularak acil durumlarda enerji odasına girmeden rahatlıkla yapının enerjisinin kesilmesi sağlanacaktır.
6- Enerji odasının kapısı dışarıya doğru açılacak şekilde kapı ebadına göre tek/çok kanatlı olacaktır
7- Enerji odasının yüksekliği pano yüksekliğinden  en az 50 cm fazla olacaktır.

Dolap tipi Sayaç Panosu  ve Enerji Odasının  Asgari Ölçüleri ve Azami Sayaç Adetleri ile ilgili tabloları aşağıdaki dosyada verilmiştir.


Kaynak :Tedaş Haziran 2005 Yönetmeliği

Topraklama Çeşitleri

Koruma Topraklaması ; İnsanları tehlikeli dokunma gerilimlerine karşı korumak için işletme araçlarının aktif olmayan kısımlarının topraklanmasıdır. Koruma topraklaması, alçak gerilim tesislerinde temas gerilimine karşı korunma yöntemlerinden biridir. Yüksek gerilim tesislerinde ise temas gerilimine karşı korumada kullanılacak tek yöntemdir.İşletme araçlarının aktif olmayan bölümleri, uygun şekilde toprak içine tesis edilmiş olan bir topraklama düzenine iletken bir şekilde bağlanarak koruma topraklaması elde edilir. Burada uygulanan yöntem ile, hata halinde, insan vücudu üzerinden geçecek akımı olduğunca küçük tutmak ve bu arada devredeki koruma cihazlarının çalışmasını sağlayarak arızalı kısmın, hızla devre dışı olmasını sağlamaktır.

 


İşletme Topraklaması; İşletme akım devresinin, tesisin normal işletilmesi için topraklanmasıdır. Alçak gerilim şebekelerinde, transformatörlerin sıfır noktalarının , doğru akım tesislerinde bir kutbun veya orta iletkenin topraklanması ile yapılır.Böylece sistemde, toprağa karşı oluşacak gerilimin belirli değerleri aşmamasına çalışılır.  Orta ve yüksek gerilim şebekelerinde işletme topraklaması ülkelerin yönetmeliklerine göre değişmektedir. Ülkemizde Orta gerilim şebekeleri direnç üzerinden topraklanmaktadır. Yüksek gerilim şebekelerinin ise direkt olarak topraklanması yoluna gidilmektedir.

Fonksiyon Topraklaması ; Bir iletişim tesisinin veya bir işletme elemanının istenen fonksiyonu yerine getirmesi için yapılan topraklamadır. Yıldırımın etkilerine karşı koruma, raylı sistem topraklaması, zayıf akım cihazlarının topraklanması fonksiyon topraklamasına birer örnektir.

Yüksek Gerilim Tesislerinde Topraklama ; Topraklama tesislerinin kurulması için temel koşullar;Mekanik dayanım ve korozyona karşı dayanıklılığın sağlanması,Isıl bakımdan en yüksek hata akımına (hesap yolu ile bulunan) dayanıklılık,İşletme araçları ve nesnelerin zarar görmesinin önlenmesi,En yüksek toprak hata akımı esnasında, topraklama tesislerinde ortaya çıkabilecek gerilimlere karşı insanların güvenliğinin sağlanması.
Bu koşulların sağlanması için ;
Hata akımının değeri,Hatanın süresi,Toprağın özellikleri önemlidir.


Mekanik Dayanım ; Topraklama elektrodu ve potansiyel dengeleme iletkenlerikorozyona karşı dayanıklı malzemeden yapılmalıdır . Topraklama elektrodu en küçük boyutlarıTopraklamalar Yönetmeliği Ek-A da verilmiştir . Topraklama iletkenleri ve potansiyel dengeleme iletkenleri en küçük kesitleri Yönetmelik Çizelge-4 a da, mekanik olarak korunmuş veya korozyona karşı korunmuş olup, olmamasına bağlı olarak; Bakır 25 mm2 ; Daldırma galvanizli demir 50 mm2 olarak bildirilmektedir.


Isıl Zorlanmalar; Şebeke nötr noktasının topraklanma şekline bağlı olarak göz önünde bulundurulması gerekli akımlar yönetmelikte çizelge-1 de bildirilmiştir. Topraklama tesislerinde hata akımının kollara ayrıldığı göz önünde bulundurularak, her topraklayıcı için bu kısımdan geçen akım dikkate alınmalıdır. Son sıcaklıklar; Yönetmelik Ek-B de verildiği gibi seçilmelidir.


Dokunma Ve Adım Gerilimine Göre Boyutlandırma ; Dokunma gerilimi için izin verilen değerler hata süresine bağlı olarak Yönetmelik Şekil-6 da verilmiştir. Dokunma gerilimi koşulları yerine getirildiğinde tehlikeli adım gerilimi oluşmayacağı varsayılır.  Verilen değerlerin yüksek gerilim şebekeleri için geçerli olduğu unutulmamalıdır.



İzin verilen dokunma gerilimi UTP, aşağıdaki hususlardan birinin yerine getirilmesi ile gerçekleşmiş sayılır:
Söz konusu tesis global topraklama sisteminin bir parçası ise,
Topraklama gerilimi izin verilen UTP geriliminin 2 katını aşmıyor ise,
Yönetmelik Ek-D de verilen M önlemleri alınmış ise.
Yukarıdaki koşulların hiçbirisi yerine getirilmezse ölçme yolu ile dokunma geriliminin sağlanıp sağlanmadığı kontrol edilmelidir.

Alçak Gerilim Tesislerinde Topraklama ;Alçak Gerilim Tesislerinde Dolaylı Temasa Karşı Koruma Yöntemleri ;
Beslemenin otomatik olarak ayrılması ile koruma,
Koruma sınıfı II olan donanım veya eş değeri yalıtım ile koruma,
Elektriksel ayırma ile koruma,
İletken olmayan mahallerde koruma,
İletken mahallerde koruma,
Topraklamasız tamamlayıcı yerel eş potansiyel kuşaklama ile koruma,


Beslemenin Ayrılması Ve Topraklama ; Bir devrede veya donanımda, alternatif akım için 50 V.’u ve doğru akım halinde 120 V.’u aşan bir temas gerilimi ortaya çıkması halinde beslemenin otomatik olarak ayrılmasıdır. 0.4 kV’luk şebekelerden beslenen son kullanıcılarda 0.4 s; dağıtım tesislerinde ve alçak gerilim şebeke direklerinde 5 s içinde devre kesilmelidir. İletken bölümler sistem topraklama şekline bağlı olarak bir koruma iletkenine bağlanırlar.


Potansiyel Dengeleme ; Her binada
Ana koruma iletkeni,
Ana topraklama iletkeni,
Bina içindeki metal borular,
Yapıların metal bölümler, merkezi ısıtma ve klima sistemleri,Potansiyel dengeleme hattına bağlanmalıdır.



Statik Elektriğe Karşı Topraklama ; Statik Elektrik; elektronların atomlar arasında hareket etmesiyle ortaya çıkan enerji olarak düşünülebilir. Buradaki hareket, elektronların çekirdek etrafındaki hareketi değil, farklı atomlar arasındaki hareketidir. Statik elektriğe en büyük örnek olarak yıldırım verilebilir. Kısacası statik elektrik; katının katıya, sıvının katıya veya iki sıvının birbirine sürtünmesi sonucu oluşan, genel olarak bir işe yaramayan ve zaman zaman arklar şeklinde boşalan elektrik enerjisidir. Bu boşalma genel olarak kontrol altına alınamaz ve statik elektrikten faydalanılamaz. Ancak; Bu kontrolsüz güç çok önemli bir yangın çıkış sebebidir.Endüstriyel ve ticari işlemlerde, yangın riskinden dolayı statik elektriğin büyük bir önemi vardır. Endüstriyel ve ticari işlemlerde statik elektrik; transport işlerinde, konveyör bantlarında, kaplama işlemlerinde, örtme ve doldurma işlemlerinde, basım ve matbaa işlemlerinde, karıştırma işlemlerinde ve sprey uygulamaları gibi birçok yerde görülmektedir.


Statik Elektrik Oluşumu ; İki farklı yükteki malzeme birbirine değdiği zaman bir elektron transferi meydana gelir. Bunun sonucu bir malzemede negatif yük fazlalığı öteki malzemede pozitif yük fazlalığı gözlenir ve iki malzeme birbirinden ayrılırsa, her birinde artık yükler kalır. Bu olaya elektrostatik yüklenme denir. Statik elektrik; Toz metal parçacıkların pnömatik konveyörlerden geçmesi esnasında, buhar/hava ve gazların borular içerisinde taşınması sırasında, konveyör bantlarının kendi hareketi sırasında, herhangi bir taşıtın hareketi sırasında, birbirine değen yüzeylerin hareketleri sırasında, kısaca her harekete bağlı olarak statik elektrik oluşabilir. Her hangi bir madde statik elektrik ile yüklenmişse, her zaman buna eşit miktar ama zıt işaretli yükler ortamda bulunur. Yüklenmenin sona ermesi ile artık yükler birbirini dengelemeye başlar. Yük boşalması işlemi, yüklü maddenin direncine ve topraklama durumuna bağlıdır. Plastik malzemeler için bu yük boşalması saatler hatta günler alabilirken, gaz/buharlarda yük boşalması(deşarj) diğer sıvı ve katı maddelere göre daha süratli olur. Bu nedenle, gazların deşarjı sırasında bir yangın oluşması ihtimali daha fazladır. Yanıcı gazlar ile işlem yapılırken daha dikkatli olmak gerekir. Ayrı ayrı bulunan pozitif ve negatif yüklerin aniden birleşmesinden yangın ve patlamalar meydana gelebilmektedir. Elektrik yükleri tek başlarına bir patlamaya ve yangına sebebiyet vermezler.


Yıldırımın Etkilerine Karşı Topraklama ; Topraklama elektrikli sistemlerin düzgün çalışabilmesi için ve elektriksel arızalarda can güvenliğini sağlamak açısından mutlaka yapılması gereken bir sistemdir. Elektrik, insanoğlu için vazgeçilmez güç olmasının yanında, statik elektrik önlemi alınmadığında/topraklama yapılmadığında kötü sonuçlar doğurabilecek bir enerji kaynağıdır. Tesislerin girişlerine statik yükü boşaltıcı statik elektrik levhaları ve topraklama sistemlerikuruludur. Buralarda çalışan kişiler içeri girmeden önce ellerini bu statik yük boşaltıcı sisteme sürerek statik yüklerini boşaltır ve o şekilde çalışmaya başlarlar. Benzer sistem benzin istasyonlarında da vardır. Benzin boşaltımını yapacak olan tankerler topraklama maşası veya topraklama tamburu ile önce üzerlerindeki statik yükü boşaltırlar daha sonra yakıt boşaltım işlemini yaparlar. Akaryakıt yüklü araçlar ile cephane yüklü araçların alt taraflarında aşağı doğru sarkıtılmış, oluşan statik elektriği toprağa akıtmak üzere yapılmış zincir ya da tel gibi metaller bulunmaktadır. Ya da sıvı yakıt yüklü tankerlerin, tank içindeki dalgakıranlar aynı zamanda statik elektrik önleme tedbiri olarak da sayılabilir.


Yıldırım Etkilerine Karşı Topraklama Önlemleri: Yıldırımdan korunma için yüksek gerilim topraklama tesisi kullanılmalıdır. Bütün aşırı gerilim koruma düzenlerinin, toprağa boşalma yolunun direnç ve endüktansı olabildiğince küçük tutulmalıdır. Bu sebeple topraklama elektroduna bağlantı mümkün olduğu kadar düz, köşe yapmadan ve en kısa yoldan yapılmalıdır. Yapıların yıldırım etkilerine karşı koruma önlemleri için ilgili standartlara  ( TS 622,TS IEC 61024 ve TS IEC 60364-4-443 vb ) ve diğer ilgili mevzuatta  ( Bayındırlık Bakanlığı Teknik İşler Şartnamesi Yıldırımlık tesisatı kısmı vb) belirtilen hususlara da uyulacaktır.   Parlayıcı ve patlayıcı ortamlarda alınacak ek topraklama önlemleri için ilgili standartlarda ( Örneğin EN 60079-14 vb ), tüzük ve genelgelerde belirtilen hususlara uyulacaktır.

bu yazı www.amper.com.tr sitesinden alınmıştır.

Proje Nasil Çizilmeli

Bilim ve teknolojiyi insan ile bulusturan mühendislik mesleginin dallarindan biri olan Elektrik Mühendisligi ‘nin, elektrigin sosyal hayatimizdaki yerini hepimiz bilmekteyiz.Egitim , deneyim ve uygulama edinilen ,matematik, doga ve mühendislik bilimleri bilgileri sonucu kazanilan formasyonun ,insanlik yararina bir gereksinmeye yanit vermek üzere ekonomiklik ögeleri de göz önünde bulundurularak ; teknik agirlikli ekipmanlarin,ürünlerin,proseslerin,sistemlerin ya da hizmetlerin tasarimi hayata geçirilmesi,isletilmesi,bakimi,dagitimi,teknik satisi ya da danismanlik ve denetiminin yapilmasi ve bu amaçlarla arastirma-gelistirme etkinliklerinin de kullanilmasi,tasarlanmasi proje hizmetleriyle saglanabilmektedir.

Bu ay ki konumuz olan elektrik projesi çizerken dikkat edilmesi gereken hususlari 3 ana maddede toplayabiliriz ;


1-       Proje çizimi;


--- Görsel performans,görsel konfor, enerji sarfiyati ve maliyet yönünden verimlilik göz önünde bulundurularak aydinlatma yapilmalidir.(Aydinlatma Hesabi internet sitemizde mevcuttur.)
--- Iç tesislerde kullanilacak fis ve prizlerin anma degerleri 10A altinda olamaz.Belirli bir cihaz için öngörülen prizlerin anma akimlari cihaz gücüne uygun olacak ve bu prizlerin anma akimlari 16A altinda olmayacaktir.
--- Sayaç , kofre ve besleme hatti koruma elemanlarinin türü ,büyüklügü nereye konulacagi, besleme hattinin yapiya nereden girecegi belirtilmelidir.
--- Anma gerilimi 250V kadar olan elektrik devrelerinde kullanilacak anahtarlarin anma akimi 10A olmalidir.
--- Konutlarda salonlar ( 20 m2 den büyük alanli odalar) mutfak için en az 2’ser ,odalar ve banyo için en az 1’er priz tesis edilmelidir. Barakalar ,basit köy evleri hariç olmak üzere ayrica; çamasir makinesi ,bulasik makinesi ve müstakil linyeden 3 adet ayri linye tesis edilmelidir. Müstakil linyeden beslenen bu prizlerin güçleri söz konusu elektrikli cihazlarin asagida verilen güçlerden az olamaz :
Çamasir Makinesi : 2500W
Bulasik Makinesi  :2500W
Elektrikli Firin/Ocak :2000 W
--- Konutlar ile kres, çocuk yuvasi ,okul gibi çocuklarin bulundugu yerlerde prizlerin (shutter) tip olmasi tavsiye edilir.
--- Priz devreleri aydinlatma devrelerinden ayri olmalidir.Ancak zorunlu durumlarda ve tablolardan her birinde yalniz bir priz bulunmasi durumunda aydinlatma devresine en çok bir priz baglanabilir.Gerektiginde priz devresine de bir lamba baglanabilir.
--- Aydinlatma sortileri en az 1.5 mm2 ve aydinlatma linyeleri için en az 2.5 mm2 kesitli bakir iletkenler kullanilmalidir.Priz sortileri ve linyeleri için en az  2.5 mm2 kesitli yalitilmis bakir iletkenler kullanilmalidir.
--- Kullanisi bakimindan özel bir durumu olmayan küçük alanli yapi birimleri için aydinlatma hesabi gerekmeyebilir.Bu durumda aydinlatma gücü ,m2 basina 12W (12V/m2) alinabilir.
--- Konutlarda en az iki adet aydinlatma linyesi bulunmalidir.
--- 1 fazli priz linyesinde baglanacak sorti sayisi ,priz güçleri 1 fazli priz için en az 300W (konutlarda müstakil linyeden beslenen prizler hariç) ,3 fazli priz için 600W olmak üzere ihtiyaca göre belirlenmelidir.
--- Aydinlatma ve priz devrelerine baglanacak sorti sayisi 1 fazli devrelerde aydinlatma için 9, priz için 7 den fazla olmamalidir.
--- Bir buata 4 baglanti ucu geçebilecek ,bu sayi asildiginda kara buat veya ek kutusu konulmalidir.


--- Projelerde kullanilan tüm pano ve dagitim kutulari özel harf veya yazilarla kodlanmalidir.
--- Iç mimari tasarimina ,mekanik tesisat yerlesim gücüne dikkat edilmeli,statik kalip plani mimari projede görünmelidir.
--- Aydinlatma ve priz linyeleri ayri ayri olmali, kolon linye hatlari tablolardan çikis sirasina uygun olarak numaralandirilmali ve tablo kodu yazilmalidir.
--- 200 m2 den büyük yapilarda yangin ihbar sistemi projelendirilmelidir.Mevcut yangin yönetmeligine uyulmalidir.
--- Yangin pompasi ,paratoner konulmasi gereken projelerde TSE yönetmeligine göre projelendirilme yapilmali, acil aydinlatma armatürleri kullanilmalidir.
--- Asansör projeleri asansör yönetmeligine uygun hazirlanmali ,asansör tablosu detayi, besleme hatti ve makine dairesi ile kuyu aydinlatmasi projede gösterilmelidir.
--- Konutlarda en az 2 , isyerlerinde en az 3 adet telefon sortisi olmalidir.
--- Anma gücü 0.5 kV geçmeyen 1 fazli motorlar, elektrik priz linyelerine baglanabilir. 0.5kV- 3kV kadar olan linyeler için ayri hat çekilir. Anma güçleri 3kV dan büyük motorlarin 3 fazli sebekelere baglanabilmeleri için 3 fazli olmalari gerekir.
--- 15 kW geçen yapilarda kompanzasyon yapilmalidir.
--- Paratoner (TS  622)  Yönlendirme levhalari (TS 10691) Acil aydinlatma armatürleri (TS 10545) göre yapilmalidir.
--- Projelerde zayif akim ve kuvvetli akim ayri paftalarda çizilmelidir.
--- Vaziyet plani, baslik, kolon semasi, sembol listesi ve proje raporu ayrintili bir sekilde gösterilmelidir.
---Projelerde iletken renk kodlari;
Üç fazli sistemlerde ; koruma iletkeni yesil bantli-sari,nötr iletkeni açik mavi,faz iletkenleri TSE standartlarina uygun olarak R-gri,S-siyah,T-kahverengi seçilmelidir.
Üç fazli sistemin devami durumundaki bir fazli sistemde,faz iletkeni gri veya kahverengi seçilmelidir.
Özel durumlarda ise kullanilan iletkenin renkleri tanimlanmalidir.
--- Kat tablolari girisinde,30mA esik korumali kaçak akim rölesi kullanilmalidir.Ana tabloda ise 300mA esik korumali kaçak akim rölesi kullanilmalidir.
---Sayaç panosu detaylari verilmelidir.
---Bina ana besleme hattinin kesiti ve cinsi ,yaklasik uzunlugu ,direk no su gibi bilgiler ile temel topraklama detaylari projede belirtilmelidir.
--- Makine dairesinde en az bir isik sortisi ve bir toprak priz bulunmus ve bu sortiler müsterek tablodan bagimsiz çekilecek bir linyeden beslenmelidir.Asansör besleme hatti kesiti asansörün güç ve kapasitesine göre hesaplanmalidir.bu kesitin en az 4*6 mm2 olacak ve çikisi müsterek tablodan  uygun bir salter ile yapilmalidir.


2-       Hesaplar ;


--- Ilk etapta bütün panolarin yükleme cetvellerinin ve genel yükleme cetvellerinin yapilmasi gerekmektedir.
--- Bir aydinlatma linyesine baglanacak sorti sayisi, linyenin gücü ve gerilim düsümüne bagli olarak belirlenir.
--- Konutlarda bir dairenin es zamanli yükünün belirlenmesinde es zamanlilik kat sayisi esas alinmalidir. Kurulu gücün 8 kW kadar olan bölümü için %60 ,gücün kalan bölümüm için %40 alinmalidir. Bütün konutlarda es zamanli yük 3 kW az olmamalidir.(Es zamanlilik katsayilari internet sitemizde mevcuttur.)
--- Konut ve sanayi projelerinde aydinlatma hesabi ve akim kontrolü açik bir sekilde belirtilmelidir.
--- Jeneratör ,trafo ,yangin pompasi ,kompanzasyon ,topraklama hesaplari ayrintili sekilde yapilmalidir.
--- Gerilim düsümü ;yapi baglanti kutusu ile tüketim araçlari arasinda ;
Aydinlatma ve priz devreleri için %1.5
Motor devreleri için %3
Transformatör ,yapi veya yapi kümesi için de ise yukaridaki degerlere %5 ilave edilir.
Gerilim düsümü hesaplarinda hattin reaktansi dikkate alinmalidir.
--- Enerji odasi ve kablo bacasi bulunan projelerde enerji odasi ve kablo bacasi hesaplari, detaylari gösterilmelidir.
---Projelerde, ana besleme,kolon en uzun linye hatti için gerilim düsümü hesabi yapilmali.iletken kesitleri,akima göre kontrol edilmelidir.Ana besleme hatti ve kolon hatlari için,talep faktörleri dikkate alinmali ve gerilim düsümleri talep faktörüne göre hesaplanmalidir.


3-       Uygulama ;


--- Projelerde kullanilacak tüm malzemelerin zorunlu standartlara uygun olmali ve uygulama projelerinin yapiminda; ulusal ve uluslararasi standartlara  uyulmalidir.Projelerde EMO tarafindan belirlenen semboller kullanilmali,liste disi sembol kullanildiginda mutlaka açiklama listesi verilmelidir.
--- Projelerde mimari planlar 0.2 mm,kuvvetli kolon hatlari 0.6mm ,linyeler 0.4-0.5 mm, zayif akim hatlari 0,2-0,3 mm kalinlikta çizilmelidir.
--- Betonarme kirislerin yanina zorunlu kalmadikça buat ve ek kutusu konulmamalidir.
--- Baca veya baca çevresinden tesisat geçirilmemeli islak hacimlerde buat kullanilmamalidir. (Zorunlu durumlarda özel sizdirmazligi saglanmis buat veya kutu kullanilmalidir.)
--- Anahtarlar zeminden 110 cm yukarida
     Prizler zeminden 40 cm. yukarida
     Aplikler zeminden 190 cm. yukarida
    Tablolar zeminden 200 cm. yukarida
    Buatlar zeminden 220 cm. yukarida
    Yukaridaki elemanlar, kapilardan 30 cm. duvar birlesim noktalarindan ve pencerelerden 50 cm. uzaklikta olmalidir.
--- Iç tesislerde kullanilacak fis ve prizler Türk Standartlari’na uygun olmali ve bunlarin topraklama kontagi koruyucu kontak bulunmalidir.
--- Aydinlatma  ve priz linye hatlari ev tipi devre kesicilerle korunacaktir.priz linyeleri için kisa devre akimlari en az 3KA olmalidir.
---  Lambadan lambaya geçis yapilmasi durumunda,gerekçesi belirtilmis ve uygun klemensle baglanti saglanmalidir.
 ---Kablolarin giris ve çikislarinda yük akisina göre önce salter,sonra sigorta kullanilmalidir.
---Salterlerin hareketli kontaklari,açik durumda ve enerjisiz olmalidir.
---Asansör dairesi tesisati etanj olmalidir.asansör topraklama hatti asansör kumanda panosuna kadar bagimsiz bir hat çekilmelidir.
---Bina girisinde,binadaki toplam telefon sortisine yetecek kapasitede %20 yedek hat baglantisina uygun Bina Telefon Dagitim Kutusu (BTDK) konulmalidir.

Kaynaklar;                                                                             
TMMOB Ankara Subesi çalisma raporu                             
(TMMOB EMO)  Elektrik iç tesisler yönetmeligi               
Bayindirlik ve Iskan bakanligi proje kontrol formlari      

Topraklama Proje Hesapları

2.1. Hesaplamalarda Kullanılan Değerler

2.1.1. Toprak Özgül Direnci (ρ)Yere akan akım büyük dirençler ile karşılaşır. Topraklayıcıların dirençlerini hesaplamak veya ölçmek için Şekil 2.1'de görüldüğü gibi toprağın özgül direncinin bilinmesi gerekmektedir. oprak çok karışık bir iletken ve yapıya sahip olduğu için her toprağın cinsinin önceden bilinmesi önemlidir. Kenarı 1 m olan bir küpün özgül direnci:

                              Şekil 2.1: Özgül toprak direnci

Tablo 2.1'de çok rastlanan özgül toprak direnç değerleri verilmiştir. Her projede bu değerlerin
 ölçülmesi tavsiye edilir.


                                                 Tablo 2.1: Özgül toprak direnci değerleri


Özgül toprak direnci toprağın sıcaklık ve nemine bağımlı olarak aylar arasında farklı değerler österir. Geçiş direncinin hesabı veya ölçümünde ortalama olarak ± %30 dalgalanmalara dikkat edilmelidir. Bataklığın sıcaklığa göre özgül toprak direnci Tablo 2.2’de ve ekili bir arazinin nemlilik oranına göre toprak özgül direnci Tablo 2.1'de verilmiştir.

                                  Tablo 2.2: Bataklığın sıcaklığa göre özgül toprak direnci


2.1.2. Şerit Uzunluğu(L)Şerit, yuvarlak iletken ya da örgülü iletkenden yapılan ve fazla derine gömülmeyen opraklayıcılardır. Yıldız, halka (ring), gözlü topraklayıcı veya bunların bazılarının bir arada kullanıldığı biçimde düzenlenebilir. Zemin şartları uygunsa şerit topraklatıcılar 0,5-1 metre derinliğe gömülmelidir. Hesaplamada esas olan gerekli yayılma direncinin bilinmesidir. Gereken şerit uzunluğunu bulmak için yayılma direnci hesaplanarak çizelgeden tayin edilebilir.


2.1.3. Elektrot Gömülme Derinliği (H)


Topraklama işleminde kullanılan elektrotların toprağa gömülme derinlikleri toprağın yapısı, iklim, toprağın donma derinliği gibi faktörlere bağlıdır. Dikey ve derin topraklayıcılar toprak içerisine çakılırlar. Toprak yüzey kısmı iklim değişimi vResim Eklee nemlilik oranlarında değişiklik gösterdiğinden toprak özgül direnci de değişim gösterir. Bunu asgariye indirgemek için ilgili yönetmelik gereği en az 1 metre derine gömülmelidir.
                                       Şekil 2.2: Şerit elektrot boyu ve gömülme derinliği


2.1.4. Çubuk Boyu (l)

Çubuk topraklayıcı boru ya da profil çelikten yapılan ve toprağa çakılarak kullanılan topraklayıcılardır. Çubuk (derin) topraklayıcılar toprağa olabildiğince dik çakılmalıdır. İstenilen değerde yayılma direncinin sağlanabilmesi için birden çok çubuk kullanılacaksa; toprağın üst tabakasının kuruması ve donması gibi nedenlerle paralel bağlı çubuk topraklayıcılar bütün uzunlukları boyunca etkili olamadıklarından, bunlar arasındaki uzaklık bir topraklayıcının etkili boyunun en az iki katı olmalıdır. Hesaplamalarda çubuk boyları toplanır.

                                                   Şekil 2.3: Derin (çubuk) topraklayıcı


2.1.5. Temelin Eni (a)


Temel en ölçüsü mimari plan üzerinden ölçeğe uygun olarak alınır. Burada dikkat edilmesi gereken ölçeğe göre uzunluğun doğru hesaplanmasıdır.


2.1.6. Temelin Boyu (b)


Çizili olan mimari plan üzerinden alınacak değerdir. Bu değerler; yapılacak olan topraklama şekline bağlı olarak kullanılacak olan topraklama iletkeni uzunluğunu da hesaba gerek kalmadan bulmamızı sağlar.


2.1.7. Temelin Enine Paralel İletken Sayısı


Yapılan hesaplar sonucunda temeli topraklanacak binanın bulunan topraklama direnç değeri müsaade edilen değerden büyük çıkarsa; bu kez direnç değerini düşürmek için temel şerit topraklama ile topraklanmış ise buna paralel bir ya da daha fazla şerit çekilir. Bu sayı topraklama direnci normal sınırlar içine düşünceye kadar artırılır. Bu sayede temel enine kullanılacak paralel kol sayısı bulunur.2.1.8. Temel Boyuna Paralel Kol SayısıEnine paralel kol sayısı bulunur iken, boyuna paralel kol sayısı da aynı şekilde bulunmuş olur. Bu sayede topraklamada kullanılan iletkenin (şerit, yıldız, ağ olarak) toplam uzunluğunu da bulmuş oluruz. Bunları yaparken kullanılacak olan topraklama sistemi de önemlidir (şerit, yıldız, gözlü, vs.).
Diğer bir hususta 20x20 m daha büyük olmayan gözlerden bir ağ oluşturulmasıdır.


2.2. Hesaplanacak Değerler


Hesaplanacak olan değerleri bir örnek proje üzerinde inceleyelim.

Örnek 1: Şekil 2.4’teki atölyenin temel topraklaması hesabını yapınız.
                                                         Şekil 2.4: Örnek mimari proje

2.2.1. Toplam Temel Eni İletken Boyu

Temelin enine paralel iletken sayısı ile temel eni çarpılarak bulunur. Örneğimizde temel boyu 20 metreden büyük olduğundan 20 metrelik göz oluşturmak için 3 kol yapılırsa, temel eni 15 metre, 15x3=45 metre olarak bulunur.


2.2.2. Toplam Temel Boyu İletken Boyu


Temelin boyuna paralel iletken sayısı ile temel boyu çarpılarak bulunur. Örneğimizde temel boyu 30 metre, en az iki kol bulunması gerektiğinden 30x2=60 metre olarak bulunur.


2.2.3. Toplam Temel Topraklama İletkeni (L)


Temelin enine ve boyuna iletken boyları toplanarak bulunur. L=45+60=105 metre


2.2.4. Şerit Çapı (Eşdeğer Çap) (D)


Topraklama ağının kapladığı alanın eşdeğer daire çapı bulunur. Topraklama hesaplarında kullanılan temel formül olan;

2.2.5. Yatay Topraklama Eşdeğer Direnci (Ry)Gözlü topraklayıcıda;




2.2.6. Dikey Topraklama Eşdeğer Direnci (Rç)


Topraklamada kullanılan topraklama çubuğunun direnç değeridir. Bu değer topraklama direnci büyük olan tesislerde, değeri kabul edilebilir sınırlar içine çekmek için kullanılacak çubuğun çapına, sayısına ve boyuna bağlıdır.





Direnç değerini yönetmeliklere uygun değerlere çekmek için derin topraklayıcının yanı sıra halka, yıldız, şerit, küre, yarım küre, levha ve ağ topraklayıcılarda kullanılmaktadır bunlarla ilgili formülleri ilgili yönetmelik maddelerinden bulabilirsiniz.2.2.7. Topraklama Toplam Eşdeğer Direnci (Re)Topraklama tesisleri yapılırken yapılan hesaplamalarda farklı topraklama metotlarının bir arada kullanılması gerekiyorsa bu durumda; ohm kanunu metotları kullanılarak toplam eşdeğer direnç hesabı yapılır. Kullanılan farklı sistemler paralel bağlı olurlar. Burada kullanılan metotların dirençleri ayrı ayrı hesaplanarak paralel bağlı dirençlerin hesabında kullanılan metotlarla toplam topraklama eşdeğer direnci Re bulunur.

2.3. Standart Direnç Sınır Değeri Uygunluk KontrolüTopraklama hesaplamaları sonucunda elde edilen değerlerin uygunluk kontrolünün yapılması gerekmektedir. Bu kontrol yapılırken ;

- Gözle muayene
- Denetleme
- Ölçme

İşlemleri yapılarak gereken değerler kontrol edilir. Bu kontrollerde topraklamalar yönetmeliğinin 5. maddesi a bendinde yer alan değerlere uygunluğu gerekir. Eğer uygun değilse koşulları sağlayıncaya kadar işlemler yeniden yapılır. Bu koşullar:
Mekanik dayanım ve korozyona karşı dayanıklılığın yerine getirilmesi.
- Isıl bakımından en yüksek hata akımına karşı dayanıklılık.
- İşletme araçları ve nesnelerin zarar görmesinin önlenmesi.
- En yüksek toprak hata akımı esnasında, topraklama tesislerinde ortaya çıkabilecek gerilimlere karşı insanların güvenliğinin sağlanması.
Topraklama tesisleri boyutlandırılırken şu değerler önemlidir
- Hata akımının değeri
- Hatanın süresi
- Toprağın özellikleri
Yapılan kontrollerde bu değerlere uygunluk sağlanıyorsa proje onaylanmıştır. Örneğimizin uygunluğunu kontrol edelim;
Temel topraklama sisteminde UL:50V olacağından kaçak akım rölesi 300mA’de ç
alışacağından;

olduğundan yapılan temel topraklaması uygundur.